Nuclear Device: హిమాలయాల గర్భంలో ప్లుటోనియం బాంబ్? 60 ఏళ్లుగా వీడని మిస్టరీ!

శాంతికి నిలయమైన హిమాలయ పర్వతాలు, తన గర్భంలో ఒక భయంకరమైన అణు రహస్యాన్ని దాచుకున్నాయన్న విషయం ఇప్పటికీ చాలామందికి తెలియదు. పవిత్ర గంగానదికి జీవం పోసే హిమానీనదాల మధ్య, అత్యంత ప్రమాదకరమైన ‘ప్లుటోనియం’ బాంబు లాంటి పరికరం ఒకటి గత ఆరు దశాబ్దాలుగా మౌనంగా నిద్రపోతోంది. ప్రచ్ఛన్న యుద్ధం (Cold War) సృష్టించిన భయం, అగ్రరాజ్యాల ఆధిపత్య పోరుకు పరాకాష్టగా నిలిచిన 1965 నాటి ఈ ఘటన, ఇవాళ పర్యావరణవేత్తలకు కంటి మీద కునుకు లేకుండా చేస్తోంది.

1964లో చైనా జిన్జియాంగ్ ప్రాంతంలోని లొప్ నూర్ (Lop Nur)లో అణుపరీక్షలు నిర్వహించి ప్రపంచాన్ని ఉలికిపాటుకు గురిచేసింది. కమ్యూనిస్ట్ చైనా అణుశక్తిగా ఎదగడం అగ్రరాజ్యం అమెరికాకు మింగుడుపడలేదు. అప్పటికి ఉపగ్రహ సాంకేతికత అంతగా అభివృద్ధి చెందలేదు. దీంతో చైనా క్షిపణి ప్రయోగాలను, అణు కార్యక్రమాలను ఎప్పటికప్పుడు పసిగట్టేందుకు చైనా సరిహద్దుల్లోని ఎత్తైన ప్రదేశంలో ఒక నిఘా వ్యవస్థను (Spy Device) ఏర్పాటు చేయాలని అమెరికా గూఢచారి సంస్థ సీఐఏ (CIA) నిర్ణయించింది. దీనికి భారత ఇంటెలిజెన్స్ బ్యూరో (IB) సహకారం కూడా తోడైంది. ఎంపిక చేసిన ప్రదేశం… భారతదేశంలోని రెండో ఎత్తైన శిఖరం ‘నందాదేవి’.

1965 అక్టోబరులో, భారతీయ దిగ్గజ పర్వతారోహకుడు కెప్టెన్ ఎం.ఎస్. కోహ్లి నాయకత్వంలో, అమెరికన్ నిపుణులతో కూడిన ఒక బృందం నందాదేవి శిఖరారోహణను ప్రారంభించింది. వారి లక్ష్యం… శిఖరంపై ఒక అణు ఇంధనంతో పనిచేసే సెన్సార్‌ను, యాంటెనాను అమర్చడం. మైనస్ డిగ్రీల చలిలో, బ్యాటరీలు పనిచేయవు కాబట్టి, ఆ పరికరానికి విద్యుత్ అందించడానికి ‘SNAP-19C’ అనే ప్లుటోనియం జనరేటర్‌ను వారు వెంట తీసుకెళ్లారు. ఇందులో నాగసాకిపై వేసిన బాంబులో ఉన్న ప్లుటోనియం పరిమాణంలో దాదాపు సగం (సుమారు 1.9 నుండి 2 కిలోల ప్లుటోనియం-238 మిశ్రమం) ఉంది.

మిషన్ చివరి దశకు చేరుకుంది. బృందం 24,000 అడుగుల ఎత్తులోని ‘క్యాంప్-IV’ వద్దకు చేరుకుంది. శిఖరానికి ఇంకొద్ది దూరమే ఉంది. కానీ, అకస్మాత్తుగా ఒక భయంకరమైన మంచు తుపాను (Blizzard) విరుచుకుపడింది. పర్వతారోహకుల ప్రాణాలు గాలిలో దీపాల్లా మారాయి. నాయకుడు కెప్టెన్ కోహ్లికి రెండే మార్గాలున్నాయి. ఒకటి పరికరంతో సహా అందరూ చనిపోవడం, లేదా పరికరాన్ని అక్కడే వదిలేసి ప్రాణాలు దక్కించుకోవడం. విజ్ఞతతో ఆలోచించిన కోహ్లి, ఆ 56 కిలోల బరువున్న పరికరాలను (జనరేటర్, యాంటెనా తదితర సామాగ్రి) అక్కడే ఒక సురక్షితమైన మంచు గుహలో దాచిపెట్టి వెనక్కి వచ్చేశారు.

అసలు కథ ఇక్కడే మొదలైంది. వాతావరణం అనుకూలించాక, 1966 వసంతకాలంలో ఆ పరికరాన్ని వెనక్కి తెచ్చేందుకు లేదా అమర్చేందుకు మరో బృందం పైకి వెళ్లింది. కానీ అక్కడ వారు చూసిన దృశ్యం వారి గుండెలు ఆగిపోయేలా చేసింది. పరికరం దాచిన మంచు శిల అక్కడ లేదు. భారీ హిమపాతం (Avalanche) కారణంగా ఆ శిల, అందులోని ప్లుటోనియం జనరేటర్‌తో సహా కిందకు జారిపోయిందని తేలింది. అది నందాదేవి గర్భంలోని గ్లేసియర్లలో కలిసిపోయింది. ఆ తర్వాత ఎన్నిసార్లు వెతికినా దాని ఆచూకీ లభించలేదు.

ఇక్కడ అసలు ప్రమాదం ఆ పరికరంలోని “ప్లుటోనియం-238”. దీని రేడియోధార్మికత ఆయుష్షు (Half-life) దాదాపు 87 సంవత్సరాలు. కానీ ఇది పూర్తిగా నిర్వీర్యం కావడానికి కొన్ని వందల ఏళ్లు పడుతుంది. నందాదేవి గ్లేసియర్లు కరిగి రుషిగంగా నదిలో కలుస్తాయి. అది గంగానదికి ఉపనది. ఒకవేళ ఆ జనరేటర్ లోని క్యాప్సూల్స్ పగిలి, ప్లుటోనియం నీటిలో కలిస్తే, కోట్లాది మంది ప్రజల తాగునీరు విషతుల్యమయ్యే ప్రమాదం ఉంది. 1966 నుండి ఇప్పటి వరకు రుషిగంగా నీటిలో అప్పుడప్పుడు రేడియోధార్మికత ఆనవాళ్ళు ఉన్నాయనే వాదనలు వినిపిస్తున్నా, ప్రభుత్వం అధికారికంగా ధృవీకరించలేదు. కానీ, ఆ పరికరం మట్టిలో కూరుకుపోయి తుప్పు పడుతూ ఎప్పుడో ఒకప్పుడు పగిలిపోతుందనేది శాస్త్రవేత్తల ఆందోళన.

1978లో ఈ విషయం బయటకు పొక్కే వరకు భారత ప్రజలకు దీని గురించి తెలియదు. అప్పటి ప్రధాని మొరార్జీ దేశాయ్ పార్లమెంటులో దీనిని అంగీకరించాల్సి వచ్చింది. ఈ మిషన్‌లో పాల్గొన్న అమెరికన్ పర్వతారోహకుడు జిమ్ మెకార్తీ, కెప్టెన్ కోహ్లి వంటి వారు తరువాతి కాలంలో తీవ్ర పశ్చాత్తాపం వ్యక్తం చేశారు. “కోట్లాది మంది దైవంగా భావించే గంగా నది పుట్టినింట్లో విషాన్ని వదిలేయడం క్షమించరాని నేరం” అని వారు వాపోయారు.

ప్రచ్ఛన్న యుద్ధం ముగిసి ఉండవచ్చు, కానీ అది హిమాలయాల్లో వదిలిన ఈ అణు సంతకం మాత్రం ఇంకా చెరిగిపోలేదు. మానవ తప్పిదానికి, అగ్రరాజ్యాల ఆధిపత్య పోరుకు మూగ సాక్షిగా ఆ ప్లుటోనియం జనరేటర్ ఎక్కడో మంచు పొరల్లో దాగి ఉంది. అది ఎప్పటికైనా పేలడానికి సిద్ధంగా ఉన్న టైమ్ బాంబా? లేక మట్టిలో కలిసిపోయిన చరిత్ర శకలమా? అన్నది కాలమే నిర్ణయించాలి. కానీ, పవిత్రమైన హిమాలయాల స్వచ్ఛతకు మాత్రం ఇదొక మాయని మచ్చ.