Aravali: ఆరావళి పర్వతాల మనుగడ పోరాటం.. అసలేంటీ గొడవ..?

భారతదేశ పశ్చిమ సరిహద్దులో థార్ ఎడారి విస్తరించకుండా సహజ రక్షణ కవచంగా నిలిచే ఆరావళి పర్వత శ్రేణులు ఇప్పుడు మనుగడ సంక్షోభంలో ఉన్నాయి. రాజస్థాన్, హర్యానా, ఢిల్లీ, గుజరాత్ రాష్ట్రాలలో సుమారు 692 కిలోమీటర్ల మేర విస్తరించి ఉన్న ఈ పురాతన పర్వతాలు, గత కొన్ని దశాబ్దాలుగా సాగుతున్న అక్రమ మైనింగ్‌తో రూపురేఖలు కోల్పోతున్నాయి. తాజాగా పర్వతాల నిర్వచనంపై నెలకొన్న సందిగ్ధత, దానిపై ప్రభుత్వాలు తీసుకున్న కఠిన నిర్ణయాలు దేశవ్యాప్తంగా చర్చనీయాంశమయ్యాయి.

ఆరావళి వివాదంలో అన్నింటికంటే పెద్ద మలుపు ‘పర్వతం’ (Hill/Mountain) అనే పదానికి సంబంధించిన నిర్వచనం. మైనింగ్ కంపెనీలు, కొన్ని ప్రభుత్వ విభాగాల వాదన ప్రకారం.. వంద మీటర్లకు మించి ఎత్తున్న శిఖరాలను మాత్రమే ‘ఆరావళి’గా పరిగణించాలి. ఈ వాదనను అడ్డం పెట్టుకుని, పర్వత శ్రేణిలో భాగంగా ఉన్న చిన్న చిన్న గుట్టలు, విడిపోయిన కొండ ప్రాంతాలను ఆరావళి పరిధిలోకి రావని మైనింగ్ మాఫియా ప్రచారం చేసింది. ఒక ప్రాంతాన్ని ఆరావళి కాదని గుర్తిస్తే, అక్కడ అటవీ రక్షణ చట్టాలు వర్తించవు. దీంతో యథేచ్ఛగా మైనింగ్ లీజులు పొందడం సులభమైంది. ఫలితంగా, రాజస్థాన్‌లోని 128 కొండ ప్రాంతాలలో సుమారు 31 కొండలు పూర్తిగా మాయమైపోయాయని నివేదికలు చెబుతున్నాయి.

పర్వతాల నిర్వచనంపై నెలకొన్న గందరగోళానికి సుప్రీంకోర్టు చెక్ పెట్టింది. ఆరావళి శ్రేణిలోని ప్రతి చిన్న రాయి, ప్రతి గుట్ట పర్వతంలో భాగమేనని కోర్టు స్పష్టం చేసింది. “పర్వతాలను మాయం చేయడం అంటే ప్రకృతి విధ్వంసానికి ఆహ్వానం పలకడమే” అని హెచ్చరించింది. పర్యావరణ సమతుల్యత కంటే మైనింగ్ రాయల్టీలు ముఖ్యం కాదని తేల్చి చెప్పింది.

న్యాయస్థానం ఆదేశాలు, పర్యావరణవేత్తల తీవ్ర ఒత్తిడి నేపథ్యంలో, రాజస్థాన్ ప్రభుత్వం ఇటీవలే ఒక కీలక నిర్ణయం తీసుకుంది. ఆరావళి ప్రాంతంలో కొత్తగా మైనింగ్ లీజులు ఇవ్వడాన్ని ప్రభుత్వం పూర్తిగా నిషేధించింది. పర్యావరణ అనుమతులు (EC) లేకుండా సాగుతున్న క్వారీలను తక్షణమే మూసివేయాలని ఉత్తర్వులు జారీ చేసింది. 1992 నాటి రెవెన్యూ రికార్డుల ప్రకారం ఆరావళి సరిహద్దులను తిరిగి గుర్తించాలని, డిజిటల్ సర్వే ద్వారా ఎక్కడెక్కడ పర్వతాలు మాయమయ్యాయో నివేదిక ఇవ్వాలని అధికారులను ఆదేశించింది.

ఆరావళి పర్వతాలు థార్ ఎడారిలోని ఇసుక తుఫానులను అడ్డుకుంటాయి. ఇవి లేకపోతే హర్యానా, ఢిల్లీ ప్రాంతాలు ఎడారిగా మారే ప్రమాదం ఉంది. ఈ పర్వతాలు భూగర్భ జలాలను రీఛార్జ్ చేయడంలో కీలక పాత్ర పోషిస్తాయి. మైనింగ్ ఆగితేనే ఢిల్లీ-NCR ప్రాంతంలో వాయు కాలుష్యం తగ్గుతుంది. ఈ ప్రాంతం చిరుతపులులు, ఇతర వన్యప్రాణులకు ఆవాసం. మైనింగ్ వల్ల వీటి ఆవాసాలు దెబ్బతిని, జంతువులు జనావాసాల్లోకి వస్తున్నాయి. నిషేధం వల్ల వన్యప్రాణుల మనుగడకు భరోసా లభిస్తుంది. మైనింగ్ నిషేధం వల్ల రాష్ట్ర ఆదాయానికి గండి పడుతుందనేది ప్రభుత్వ వాదన. మరోవైపు, ఈ రంగంపై ఆధారపడిన వేలాది మంది కార్మికుల ఉపాధి ప్రశ్నార్థకమైంది. నిర్మాణ రంగంలో రాయి, ఇసుక ధరలు పెరిగే అవకాశం ఉండటం సామాన్యుడిపై భారం పడే అంశం.

ప్రభుత్వ నిషేధాజ్ఞలు అమలు కావాలంటే కేవలం ఉత్తర్వులు సరిపోవు. ‘గ్రీన్ వాల్ ఆఫ్ ఇండియా’ ప్రాజెక్టు కింద ఆరావళి ప్రాంతమంతటా భారీగా మొక్కలు నాటాలి. అక్రమ మైనింగ్‌ను కనిపెట్టేందుకు డ్రోన్ నిఘా ఏర్పాటు చేయాలి. అభివృద్ధి పేరుతో పర్యావరణాన్ని బలిపెట్టకుండా, సుస్థిర మైనింగ్ విధానాలను అవలంబించాలి.

ఆరావళి పర్వతాల వివాదం కేవలం మైనింగ్ లీజుల గొడవ కాదు.. ఇది రేపటి తరం మనుగడకు సంబంధించిన సమస్య. ప్రభుత్వాల తాజా నిషేధ నిర్ణయం ఆలస్యమైనా సరైన దిశలో వేసిన అడుగు. ప్రకృతిని కాపాడుకుంటేనే మానవాళి మనుగడ సాధ్యమనే సత్యాన్ని ఈ ఆరావళి పోరాటం మరోసారి గుర్తు చేస్తోంది.