End of an Era: మావోయిస్టు ఉద్యమం.. చరిత్రలో కలిసిపోతుందా?

భారతదేశంలో నక్సలైట్ ఉద్యమం (Naxalite Movement) ముఖ్యంగా మావోయిస్టు ఉద్యమం (Maoist Movement).. దశాబ్దాలుగా దేశ భద్రతకు పెను సవాలుగా నిలిచింది. 1967లో పశ్చిమ బెంగాల్‌లోని (West Bengal) నక్సల్‌బరి (Naxalbari) గ్రామంలో ఆరంభమైన ఈ ఉద్యమం.. మార్క్సిజం-లెనినిజం-మావోయిజం సిద్ధాంతాల ఆధారంగా ప్రభుత్వ వ్యవస్థను కూల్చివేసి, సాయుధ పోరాటం ద్వారా సమసమాజాన్ని స్థాపించాలనే లక్ష్యంతో పనిచేస్తోంది. అయితే ఇటీవలి పరిణామాలు, ముఖ్యంగా మావోయిస్టు అగ్రనేత నంబాల కేశవరావు (Nambala Kesava Rao) (అలియాస్ బసవరాజు) మృతి, ఈ ఉద్యమం భవిష్యత్తుపై పెద్ద ప్రశ్నను లేవనెత్తింది. కేంద్ర ప్రభుత్వం 2026 మార్చి 31 నాటికి నక్సలిజాన్ని పూర్తిగా నిర్మూలిస్తామని ప్రకటించిన నేపథ్యంలో ఈ ఉద్యమం నిజంగా చరిత్రలో కలిసిపోతుందా అనే చర్చ ఊపందుకుంది.

ఛత్తీస్‌గఢ్‌లోని నారాయణపూర్ జిల్లాలో (Narayanapur district) భద్రతా బలగాలతో జరిగిన ఎదురుకాల్పుల్లో సీపీఐ (మావోయిస్టు) పార్టీ ప్రధాన కార్యదర్శి నంబాల కేశవరావు మృతి చెందారు. ఈ ఎన్‌కౌంటర్‌లో 27 మంది మావోయిస్టులు మరణించారని, ఇందులో కేశవరావు కూడా ఉన్నారని కేంద్ర హోం మంత్రి అమిత్ షా ( Amit Shah) ప్రకటించారు. కేశవరావు, 1970ల నుంచి నక్సలైట్ ఉద్యమంలో చురుకుగా పాల్గొని, 2018లో పార్టీ ప్రధాన కార్యదర్శిగా బాధ్యతలు స్వీకరించారు. ఆయన సైనిక వ్యూహాల రూపకల్పన, ఆయుధ సేకరణ, గెరిల్లా యుద్ధంలో నైపుణ్యం కలిగిన నాయకుడిగా పేరుగాంచారు. 2010లో ఛత్తీస్‌గఢ్‌లో 76 మంది సీఆర్‌పీఎఫ్ జవాన్ల మృతికి కారణమైన ల్యాండ్‌మైన్ దాడిలో ఆయన కీలక పాత్ర పోషించారని ఆరోపణలు ఉన్నాయి.

కేశవరావు మృతి, మూడు దశాబ్దాల నక్సలిజం వ్యతిరేక పోరాటంలో ప్రధాన కార్యదర్శి స్థాయి నాయకుడిని అంతం చేయడం ఇదే మొదటిసారని అమిత్ షా పేర్కొన్నారు. ఈ ఘటనను “ఆపరేషన్ బ్లాక్ ఫారెస్ట్”లో భాగంగా భద్రతా దళాలు చేపట్టిన విజయంగా ప్రధానమంత్రి నరేంద్ర మోదీ కొనియాడారు. ఈ ఆపరేషన్ తర్వాత ఛత్తీస్‌గఢ్, తెలంగాణ, మహారాష్ట్రలో 54 మంది నక్సలైట్లు అరెస్టయ్యారు. 84 మంది లొంగిపోయారని షా వెల్లడించారు.

కేశవరావు మృతితో మావోయిస్టు ఉద్యమంలో నాయకత్వ శూన్యత ఏర్పడినట్లు భావిస్తున్నారు. ప్రస్తుతం ఉద్యమాన్ని ముందుకు నడిపేందుకు సమర్థుడైన నాయకుడు లేని పరిస్థితి కనిపిస్తోంది. సీపీఐ (మావోయిస్టు) పార్టీలో కేంద్ర కమిటీ సభ్యులైన అభయ్ లేదా ఇతర సీనియర్ నాయకులు బాధ్యతలు స్వీకరించే అవకాశం ఉంది. కానీ కేశవరావు స్థాయి అనుభవం, వ్యూహాత్మక నైపుణ్యం కలిగిన నాయకుడిని భర్తీ చేయడం సవాలుగా మారవచ్చు. గతంలో 2018లో గణపతి రాజీనామా తర్వాత కేశవరావు బాధ్యతలు చేపట్టారు. అయితే ప్రస్తుత పరిస్థితుల్లో ఉద్యమం బలహీనపడినట్లు విశ్లేషకులు అభిప్రాయపడుతున్నారు.

కేంద్ర ప్రభుత్వం “ఆపరేషన్ కగార్” ద్వారా నక్సలిజాన్ని నిర్మూలించేందుకు తీవ్ర ప్రయత్నాలు చేస్తోంది. 2014లో 126 జిల్లాల్లో నక్సలైట్ ప్రభావం ఉండగా 2025 నాటికి ఇది 18 జిల్లాలకు తగ్గింది. 2024లో 928 మంది, 2025లో 718 మంది మావోయిస్టులు లొంగిపోయారని, హింసాత్మక సంఘటనలు 2014లో 1,080 నుంచి 2024లో 374కు తగ్గాయని అధికారులు వెల్లడించారు. 2026 మార్చి నాటికి నక్సలిజాన్ని పూర్తిగా అంతం చేయాలనే లక్ష్యంతో ప్రభుత్వం దృఢంగా ఉంది.

మావోయిస్టులు “ఆపరేషన్ కగార్”ను ఆపి, శాంతి చర్చలకు రావాలని కేంద్రాన్ని కోరుతూ 2025 ఏప్రిల్‌లో బహిరంగ లేఖలు విడుదల చేశారు. ఈ ఎన్‌కౌంటర్‌లను “బూటకపు హత్యలు”గా ఖండిస్తూ, ఆదివాసీల హక్కుల కోసం పోరాడుతున్నామని వారు పేర్కొన్నారు. అయితే, కేంద్రం ఇప్పటివరకు ఈ చర్చలపై సానుకూలంగా స్పందించలేదు.

నంబాల కేశవరావు మృతి, భద్రతా దళాల విజయాలు, మావోయిస్టుల సంఖ్య తగ్గుదల, లొంగిపోయిన వారి సంఖ్య పెరుగుదల వంటి అంశాలు ఉద్యమం బలహీనపడుతున్నట్లు సూచిస్తున్నాయి. అయితే ఆదివాసీ ప్రాంతాల్లో సామాజిక-ఆర్థిక అసమానతలు, అభివృద్ధి లేమి వంటి మూల కారణాలు పరిష్కారం కాకపోతే, ఉద్యమం పూర్తిగా అంతరించే అవకాశం తక్కువ. ప్రస్తుతం నాయకత్వ శూన్యత, భద్రతా దళాల ఒత్తిడి కారణంగా ఉద్యమం క్షీణిస్తున్నప్పటికీ, దీర్ఘకాలంలో దాని సిద్ధాంతం మరో రూపంలో తిరిగి పుంజుకునే అవకాశాన్ని కొట్టిపారేయలేం.